Endemik Bitki Nedir? Türkiye’de Endemik Bitkiler Nelerdir? 

Endemik bitkiler neden önemli ve nasıl korunur ?

Endemik bitkiler belirli ve sınırlı bir ortamda yaşamaktadırlar. Bunlar dört kategoriye ayrılmaktadırlar. Her birinin özelliği farklıdır.

Endemik bitki, endemizm sözcüğünün kökenine dayanır. Yer aldığı bölgenin ekolojik şartları nedeniyle sadece belirli bir bölgede yaşayan hayvan veya bitki türüne endemizm denilir.

Endemik Türler ve Özellikleri

Dünyanın başka herhangi bir bölgesinde yetişebilme ihtimali bulunmayan ve yalnızca kendi yöresine özgü olan türler bulunmaktadır. Hem hayvan hem de bitkiden meydana gelen bu türler endemik şeklinde ifade edilmektedirler.

Sözü edilen kelime Latince kaynaklıdır. Endemos sözcüğünden meydana gelmektedir. Anlamı ise “yerli” olmaktadır. Endemik bitki çeşitleri 4 kategori altında birleştirilmiştir. Bunlar Apoendemikler, Şizoendemikler, patroendemikler ve paleoendemikler sayılmaktadırlar.

Paleoendemikler sistematik anlamda izole edilmiş taksonlar olmaktadırlar. Bunların atasal taksonları ile bağlantılarının kesildiği bilinmektedir. Kısacası kökenlerine dair ilişkiler kopmuş durumdadır. Şizoendemikler ortak orjinli sayılmaktadırlar. Aynı ebeveynden meydana gelen taksonlara işaret ederler. Zaman içerisinde yayılım alanları değişkenlik göstermiştir.

Patroendemikler yeni taksonlar oluşturabilen endemikleri temsil etmektedirler. Bunların atasal yayılış alanı daralırken yeni oluşturdukları taksonların yayılma alanları genişlemektedir. Son olarak apoendemikler kökensel bir taksondan meydana gelmiş endemikler olmaktadırlar.

Sınırlı alanla kısıtlı olduğu bilinen endemik bitkilerin yayılış alanları dikkat çekmektedir. Çünkü bu alanlar çok küçük olabileceği gibi büyük ölçekte de olabilmektedir. Örnek olarak bir dağ tepesi veya göl kenarı verilebilir. Ayrıca bu alan bir bitki coğrafyasını da kapsayabilir.

Bir bölgenin endemizm oranı bazı koşullara göre değişebilmektedir. Bu koşullar ilgili alanın jeolojik olarak eskiliği, izolasyon derecesi, topografik özellikleri olmaktadırlar. Dolayısıyla jeolojik bakımdan eski ve karalardan uzak sayılan adalarda endemizm oldukça yüksektir. Buna örnek olarak Madagaskar adası verilebilir. Bu adanın %80’i endemiktir.

Avustralya çiçekli bitkilerinin %92’sinin endemik olduğu söylenmektedir. Hawai adalarında %89 oranında endemizm görülmektedir. Endemizmde etken olan temel faktörlerden biri iklim olmaktadır. Yağmur ormanları ve tropik alanlar dünya üzerinde biyolojik çeşitliliği yüksek bilinen bölgelerdir. Buralarda endemizm oranı epeyce yüksek bilinmektedir.

Endemik bitkilerin belli başlı özelliklerinden ilki özel habitatlarda yaşıyor olmaları sayılmaktadır. Bir diğer özelliği sınırlı bölgede yaşamaları olmaktadır. Bazı endemik bitkilerinin yayılış alanalrı oldukça kısıtlıdır. Bu nedenle kolay biçimde yok olabilmektedir. Yetiştikleri bölgenin tahrip edilmesi sonucu sonsuza dek ortadan kalkabilmektedirler.

Zengin doğal bitki örtüsüyle bilinen Türkiye’de 10.000 kadar endemik bitki bulunmaktadır. Endemizm bakımından zengin olan yerler şöyle sıralanmaktadır: İç Anadolu ve Doğu Anadolu arasında ye alan geçiş bölgeleri, Toros dağlarının orta ve batı kesimleri şeklindedir. Bunlara ek olarak Bolkar dağlarında 305, Amanos dağlarında 250, kaz dağlarında 70 endemik takson bulunmaktadır.

Türkiye endemik nane, kekik ve adaçayı bakımından oldukça önemli bir konuma sahiptir. Bu sıralamaya dahil olan diğer bitkiler şöyledir: Badem, orkide, nohut, keten, madımak, armut, çavdar, kuşkonmaz, turp, safran diye devam etmektedir.

Sözü edilen bitki türlerinin sınırlı ve belirli alanlarda yetiştikleri yukarıda anlatılmaktadır. Özelliklerine bakıldığında taşıdıkları anlam ortaya çıkabilmektedir. Örneğin kekik bitkisinin dünya üzerinde 0, Türkiye’de 35 türünün bulunması: kekiğin önemini sergilemektedir. Bir diğer önemli endemik bitki nanedir. İçinde barındırdığı eterik yağlar nedeniyle tıbbi bitkiler sınıfında yer almaktadır.

Endemik bitki türlerinin sayısı oldukça yüksektir. Bunların insan hayatındaki öneminden ziyade ekolojik dengeye sundukları katkı mühim olmaktadır. Dolayısıyla bu bakış açısından yaklaşıldığı zaman, ilgili bitki çeşitlerinin korunması gerektiği ortaya çıkmaktadır.