Anlamına göre cümleler nelerdir, kaça ayrılır?

Anlatım bakımından cümle türleri konu anlatımı ve örnek cümleler

Anlatım bakımından cümle türleri Türkçe derslerinde sık sık işlenen, örnekler ile de pratiği yapılan konular arasında yer almaktadır.

ANLAMINA GÖRE CÜMLELER KAÇA AYRILIR?

Türkçede temelde cümleler olumlu cümle, olumsuz cümle, ünlem cümlesi ve soru cümlesi olarak 4 gruba ayrılmaktadır. İstek, emir, dilek ifade eden cümleler ise bu 4 çeşit cümlenin içinde yer alan alt grubu oluştururlar. Ayrıca anlamına göre cümlelere, edilgen, etken, ettirgen ve oldurgan çatılı cümleleri de eklemek mümkündür. Ancak bu cümlelerde olumlu ya da olumsuz, ünlem ya da soru cümlelerini içermektedir.

ANLAMINA GÖRE CÜMLELER KONU ANLATIMI

Her cümle bir anlama sahiptir, ancak cümleler bu anlamı farklı yapılar ile bildirmektedir. Bazen bir yargıyı, bazen de anlamı, soru ile ifade etmektedir.

OLUMLU CÜMLE

Yüklemde bildirilmekte olan işin, hareketin gerçekleştiğini ya da bir şeyin var olduğunu belirten cümlelerdir. Örnek verecek olursak;

Dün akşamki yemek, çok eğlenceliydi.

Yarın daha erken gelmelisin.

OLUMSUZ CÜMLE

Fiil cümlesinde işin ve oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını ya da olmadığını isim cümlesinde de söz edilen kavramın var olmadığını, bulunmadığını bahsedilen biçimde olmadığını bildiren cümlelerdir.

Fiil cümleler, olumsuzluk ekiyle ve “ne…..ne” bağlacıyla; isim cümleleri ise yok, değil” kelimeleri ile, “ne…..ne” bağlacıyla ve “siz” olumsuz eki ile kurulmaktadır.

Olumsuz cümleler için şu örnekleri verebiliriz;

İzmir bu mevsimde soğuk değildir.

İstanbul bugün hem susuz hem elektriksiz.

Buraları daha önce hiç görmemiştim.

Bununla birlikte bazı cümleler yapı olarak olumsuz olmasına rağmen anlamı bakımından olumlu olabilir;

Yangından korkmayan yoktur.

Çocuklarının okumasını istemiyor değildi.

Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. Suçluydular.

Cümleler bazen aynı anlamı verecek şekilde hem olumlu hem de olumsuz kullanılabilirler örneğin;

Uygarlığın başlıca özelliği bilime dayanması ve bilimle beslenmek zorunda olmasıdır. (uygarlığın bilime dayanmaması ve bilimle beslenmemesi düşünülemez.)

ANLAMINA GÖRE CÜMLELER KAÇA AYRILIR?

Türkçede temelde cümleler olumlu cümle, olumsuz cümle, ünlem cümlesi ve soru cümlesi olarak 4 gruba ayrılmaktadır. İstek, emir, dilek ifade eden cümleler ise bu 4 çeşit cümlenin içinde yer alan alt grubu oluştururlar. Ayrıca anlamına göre cümlelere, edilgen, etken, ettirgen ve oldurgan çatılı cümleleri de eklemek mümkündür. Ancak bu cümlelerde olumlu ya da olumsuz, ünlem ya da soru cümlelerini içermektedir.

ANLAMINA GÖRE CÜMLELER KONU ANLATIMI

Her cümle bir anlama sahiptir, ancak cümleler bu anlamı farklı yapılar ile bildirmektedir. Bazen bir yargıyı, bazen de anlamı, soru ile ifade etmektedir.

OLUMLU CÜMLE

Yüklemde bildirilmekte olan işin, hareketin gerçekleştiğini ya da bir şeyin var olduğunu belirten cümlelerdir. Örnek verecek olursak;

Dün akşamki yemek, çok eğlenceliydi.

Yarın daha erken gelmelisin.

OLUMSUZ CÜMLE

Fiil cümlesinde işin ve oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını ya da olmadığını isim cümlesinde de söz edilen kavramın var olmadığını, bulunmadığını bahsedilen biçimde olmadığını bildiren cümlelerdir.

Fiil cümleler, olumsuzluk ekiyle ve “ne…..ne” bağlacıyla; isim cümleleri ise yok, değil” kelimeleri ile, “ne…..ne” bağlacıyla ve “siz” olumsuz eki ile kurulmaktadır.

Olumsuz cümleler için şu örnekleri verebiliriz;

İzmir bu mevsimde soğuk değildir.

İstanbul bugün hem susuz hem elektriksiz.

Buraları daha önce hiç görmemiştim.

Bununla birlikte bazı cümleler yapı olarak olumsuz olmasına rağmen anlamı bakımından olumlu olabilir;

Yangından korkmayan yoktur.

Çocuklarının okumasını istemiyor değildi.

Cezaya çarptırılanlar suçsuz değildiler. Suçluydular.

Cümleler bazen aynı anlamı verecek şekilde hem olumlu hem de olumsuz kullanılabilirler örneğin;

Uygarlığın başlıca özelliği bilime dayanması ve bilimle beslenmek zorunda olmasıdır. (uygarlığın bilime dayanmaması ve bilimle beslenmemesi düşünülemez.)

Soru eki, olumlu çekimlenmiş bir fiile kullanıldığında anlamca olumlu cümle; olumlu çekimleniş bir fiile birlikte anlamca olumsuz cümle yapabilir;

Mazisi yıkık milletin atası olur mu? Olmaz.

Kırmızıdan daha güzel bir renk olur mu? Olmaz.

Sen çağırırsın da o gelmez mi?

SORU CÜMLESİ

Yanıt ya da bilgi almak amacı ile kurulmuş olan cümlelere soru cümlesi denir. Soru cümleleri mı, mi, mu, mü soru eklerinden birinin isim ya da fiilden sonra getirilmesi ile yapılır. Bu ekler yazıda, kendinden önce gelen yükleme birleştirilmeden ayrı şekilde yazılmaktadır. Örneğin;

Bunu bana söyleyen sen misin?

Ders mi yaptın, kitap mı okudun?

Öğretmen dün güzel konuştu mu?

Ayrıca soru cümlesi soru eklerinin yanı sıra soru zamiri, soru sıfatı ve edatı da soru cümlesi kurmakta kullanılabilir;

Kaç yıl geçti seni görmeyeli (Soru sıfatı)

Sen bu işi nasıl başardın? (Soru zarfı)

Sence hangisi daha güzel (Soru zamiri)

Soru cümleleri hem olumlu hem de olumsuz olabilir. Eğer yüklem isimse olumsuz soru cümlesi, yüklem fiil ise olumlu soru cümlesi kurulur.

Bilgisayarın hızlı işlem yapmıyor mu? (Olumsuz soru cümlesi)

Bilgisayarın hızlı işlem yapıyor mu? (Olumlu soru cümlesi)

ÜNLEM CÜMLESİ

Heyecan, sevinç, hayret, korku gibi duyguların verildiği; çağırma, seslenme, bağırma ifadesi içeren cümlelere ünlem cümlesi denir. Bu cümlelerin sonuna ünlem işareti (!) konmaktadır. Aynı zamanda emir ifadesi içeren cümleler de ünlem cümlesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Çabuk buraya gel!

Eyvah! Ne yer ne yar kaldı!

Ah! Neler çektim bir bilsen!

Ünlem cümlelerinin bazılarında tüm öğeler doğal yerinde olduğundan yargı bildirmektedir ve çözümlenebilirler.

Haydi korkmadan yürü düşman üstüne!

Haydi: Ünlü edatı

Yürü: Yüklem

(sen) Gizli özne)

Korkmadan: Zarf tümleci

Düşman üstüne: Yer tamamlayıcı

Ünlem cümlesi kurarken kullanılan bazı edatlar şu şekildedir: ey, be, hey, behey, ayol, ay eyvah, vah, eee, of, vay, yahu, ya, haydi,

YÜKLEMİN ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

Cümleler duygu ve düşünceleri bir olguyu aktarmaktadır. Bu bakımdan her cümlenin bir iletisi ve anlamı bulunmaktadır. Buna göre cümleleri anlamsal açıdan şu şekilde sıralayabiliriz;

Yakın Anlamlı Cümleler

Birbirleriyle Anlamca Çelişen Cümleler

Doğrudan ve Dolaylı Anlatımlı Cümleler

Nesnel ve Öznel Cümleler

Neden – Sonuç Bildiren Cümleler

Cümlede Anlatılmak İstenen

Cümle Tamamlama

Yorum Cümleleri

Amaç – Sonuç Bildiren Cümleler

Karşılaştırma Cümleleri

Şart (Koşul) Cümleleri

Tanım Cümleleri

Öneri

Tasarı

Ön yargı (Peşin Hüküm)

Şaşma

Beğenme

Değerlendirme

Eleştiri

Sitem

Varsayım

Olasılık (ihtimal)