Özdeyiş nedir ve özellikleri nelerdir? Özdeyiş örnekleri

Öz ve deyiş kelimelerinden oluşan özdeyiş sözcüğü, genellikle toplumsal ve evrensel konular hakkında söylenmiş sözlere denir. Vecize adıyla da bilinen özdeyişlerin, atasözlerinden en büyük farkı kim tarafından söylendiğinin biliniyor olmasıdır. Bu sözlerin Batı edebiyatındaki karşılığı ise aforizmadır.

Günümüzde devlet liderlerinin, yazarların, bilim insanlarının ve kanaat önderlerinin sarf ettiği birçok özdeyiş günlük hayatta sıklıkla kullanılmaktadır. Edebi eserlerin içinde de alıntılanan bu sözler genellikle bir ya da iki cümleden oluşur.

Özdeyiş Nedir?

Sevgi, barış, insanlık, dostluk gibi evrensel konular hakkında söylenen özlü sözlere özdeyiş denir.

Özdeyişler ile İlgili Örnekler ve Anlamları

1- Savaş Hakkında Özdeyişler ve Anlamları:

”Üçüncü dünya savaşı nasıl olacak bilemem ama 4. dünya savaşı taş ve sopalarla yapılacak.”

Albert Einstein

Görecelilik Kuramı ile bilinen Albert Einstein bu sözünde, 3. dünya savaşı ile birlikte insanlığın yeniden ilkel çağlara geri döneceğini beyan etmiştir.

”Savaşın sonunu sadece ölüler gördü.”

Platon

Platon’un Devlet adlı kitabında geçen bu sözle, savaşın sadece ölüm getireceği anlatılıyor.

2- Akıl Hakkında Özdeyişler ve Anlamları:

”Arı bal yapar ama balı izah edemez.”

Necip Fazıl Kısakürek

Ünlü şair Necip Fazıl Kısakürek, bu sözünde yapmak ile düşünmenin farklı şeyler olduğunu belirtmiştir.

”Akıl, Tanrı’nın insana bahşettiği en büyük hediyedir.”

John Fante

İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özellik aklı ve düşünebilme yetisidir.

3- Bilge ve Bilgelik Hakkında Özdeyişler ve Anlamları:

”Kendini bilen, başkalarının kendisiyle ilgili fikirlerini değil, gerçekte olanı bilecektir.”

Diogenes

”Doğruyu söylemek gerekirse cehaletin ve kibrin, bilgelikten güçlü olması şaşırtıcıdır.”

Marcus Aurelius

Günümüzde bilge insanlar sözünü sakınırken, cahil ve kibirli kişiler kendilerine çok daha fazla güvenmektedir.

4- İyilik ve Kötülük Üstüne Özdeyişler

”Zor olan ölümden değil kötülük fikrinden sakınmak ve ondan korunmaktır. Çünkü kötülük, ölümden çok daha hızlı koşar.”

Sokrates

Antik Yunan döneminin en ünlü filozoflarından biri olan Sokrates, bu özdeyişinde, kötülüğün yıkıcı etkilerinin ölümden daha şiddetli olabileceğini vurgulamıştır.

Sözlükte Özdeyiş Ne Anlam İfade Eder?

Sözlük anlamıyla özdeyişler yani vecizeler bir duyguyu, bir düşünceyi, bir ilkeyi kısa ve özgün bir şekilde anlatmaktır. Genel olarak kim tarafından söylediği belli olan özlü sözler vecize, kelamıkibar, ülger, motto, aforizm ve aforizma olarak adlandırılmaktadır.

Özdeyişlerin hemen hemen hepsi derin bir anlam taşıyan, geniş duygu ve düşünceleri tek bir cümle ile slogan odaklı cümle şeklini almış halidir. Yani söyleyen kişinin duygu tefsiri, onlarca cümle ile anlatılmak istenen sözcükleri tek bir cümle ile sınırlandırır. Bir sözün özdeyiş olabilmesi için doğruyu ve güzeli göstermesi gerekmektedir. Söyleyen kişinin ifade ettiği bu cümle örnek teşkil etmelidir.

Özdeyiş Örnekleri Nelerdir?

En çok bilinen özdeyişler;

Adalet evrenin ruhudur. (Ömer Hayyam)

En verimli yağmur alın teridir. (C. Şahabettin)

Bilimsiz şiir, temelsiz duvara benzer. (Fuzuli)

Cahil kimsenin yanında kitap gibi sessiz ol. (Mevlana)

Eğri cetvelden doğru çizgi çıkmaz. (Hz.Ali)

Bana bir harf öğretenin kırk yıl kölesi olurum. (Hz. Ali)

Cennet anaların ayaklarının altındadır. (Hz. Muhammed (s.a.v.))

Aile hayatının güzelliği gibi hiç bir şey yoktur. (Oscar Wılde)

Akıllı olmak da bir şey değil, mühim olan o aklı yerinde kullanmaktır. (Descartes)

Aşılmasına imkan olmayan hiçbir duvar yoktur. (Çehov)

Aşk, güzelliğin aracılığıyla çoğalma arzusudur. (Sokrates)

Dedikodu, basit ruhlu insanların eğlencesidir. (Jorneille)

Kitapsız yaşamak, kör sağır, dilsiz yaşamaktır. (Seneca)

Bilim ve sanat bütün dünyanın malıdır, milletlerin sınırlarını tanımaz. (Goethe)

Camdan evde oturanlar başkalarına taş atmamalıdırlar. (G. Nerbert)

Sanat, doğaya eklenmiş insandır. (Bacon)

Saygı olmayan yerde aşk da olmaz. (E. Zola)

Eğitim öğrencilere saygıyla başlar. (Emerson)

Tilki, kümesi iyi tanıyor diye bekçi yapılır mı? (Truman)

Her sözü ile bizlere doğruyu ve güzeli gösteren, örnek olan Mustafa Kemal Atatürk’ün özdeyişleri;

Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Mustafa Kemal Atatürk)

Yurtta barış cihanda barış. (Mustafa Kemal Atatürk)