ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLE TÜRLERİ

ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLE TÜRLERİ

Öğelerinin dizilişine göre cümle türleri nelerdir;

1. Kurallı (Düz) Cümle

2. Devrik Cümle

3. Eksiltili Cümle

Türkçe cümle yapısında öğe dizilişi şöyledir:

Özne + tümleçler + yüklem.

Cümleler bu sıralanışa uygun olup olmamalarına göre değerlendirilir.

Cümleler, yüklemlerinin cümledeki yerine göre ikiye ayrılır:

1. Kurallı (Düz) Cümle

Öznenin başta, tümleçlerin ortada, yüklemin sonda olduğu cümlelerdir. Ya da kısaca yüklemi sonda bulunan cümlelerdir. Türkçenin gerçek cümle dizilişi ve yapısıdır. Türkçenin en eski yazılı metinleri olan Orhun Abideleri’nde yine bu cümle yapısı kullanılmıştır.

Bir yerlerden çocuk sesleri duyuluyordu.

Bu cümlenin yüklemi (duyuluyordu) en sonda bulunduğundan cümle, kurallı cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunduğundan kurallı cümledir.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.

Delikanlı, yaşlı adama yardım etti.

Bugün hava her zamankinden daha soğuktu.

Yine gökyüzünden uçaklar geçiyor.

Yurdumun dağlarına bahar geldi.

 

ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLE
ÖĞELERİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER

 

2. Devrik (Kuralsız) Cümle

Yüklemi cümlenin sonunda olmayan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında veya ortasında bulunabilir. Bu tür cümleler Türkçeye sonradan dahil olmuştur.

İnsanlar yardım ediyorlardı birbirlerine.

Bu cümlenin yüklemi (yardım ediyorlardı) en sonda bulunmadığından cümle, devrik cümledir.

Aşağıdaki cümleler, yüklemleri sonda bulunmadığından devrik cümledir.

Görmüyor musun sana doğru geldiğini?

Bendim dün gece evinizin önünden geçen.

* Şiirde ve günlük konuşmalarda çok kullanılır.

Çok insan anlayamaz eski musikimizden

Ve ondan anlamayan bir şey anlamaz bizden.

Eksiltili Cümle

Yüklemi bulunmayan cümlelerdir. Yargının ne olduğu okuyucunun yorumuna bırakılan cümlelerdir.

Örnek:

Karşımızda geniş ve yemyeşil bir ova… Onun tam ortasında küçük ama çok güzel bir göl…”

cümlelerinde yüklem yoktur. Üç noktalar yüklemin eksik olduğunu gösterir. Ancak biz cümlede “vardı, görünüyordu, bulunuyordu” gibi bir yargının verilmek istendiğini anlıyoruz. Öyleyse bu cümleler eksiltili cümlelerdir.

* İsim cümlelerinde yüklemi oluşturan ekfiilin bulanmaması da cümleyi eksiltili hale getirir.

 

Öğelerinin dizilişine göre cümle türleri nelerdir
Öğelerinin dizilişine göre cümle türleri nasıl bulunur

 

Örnek:

“O bana senden daha yakın.”

cümlesinde yüklem olarak düşünülen “yakın” sözü “-dır” ekfiilini açık olarak almadığı için cümle eksiltili sayılır. Çünkü biz, “-dır” ekfiili bulunmadığı için cümleye ayrı bir yüklem verebiliriz. Yukarıdaki örneğin sonunda “… yakın olmalı, yakın duruyor” gibi değişik yüklemler düşünebiliriz.

* Kimi sıralı cümlelerde birinci cümlenin yüklemi söylenmezse cümle yine eksiltili olur.

Örnek:

“Önce biraz ders, ardından top oynamaya gidildi.”

cümlesinde “ders” sözü yargıya bağlanmamıştır. Ancak biz cümleye virgülden önce “yapıldı, çalışıldı” gibi bir yüklem getirebiliriz. Öyleyse okuyucunun yorumuna bırakılan bu cümle de eksiltilidir.

Konuşmalarda çoğu zaman eksiltili cümleler kullanılır.

Beni kim aradı?

Arkadaşın. (eksiltili cümle)

Saat kaçta?

İki buçukta.(eksiltili cümle)

 


Translate »

Web Tasarım