İslam Medeniyetinde Öne Çıkan Eğitim Kurumları

İslami Eğitim Kurumlarının Mirası

İslam medeniyeti, çeşitli bilgi alanlarına önemli katkılarda bulunan zengin bir eğitim kurumları geçmişine sahiptir.İslam’ın ilk günlerinden itibaren, bilgi arayışına güçlü bir vurgu yapıldı ve bu da çok sayıda önde gelen eğitim kurumunun kurulmasına yol açtı.Bu kurumlar sadece antik dünyanın bilgisini korumakla kalmayıp genişletmekle kalmadı, aynı zamanda bilim, felsefe ve sanatın gelişimini şekillendirmede de çok önemli bir rol oynadı.

Mescit: Cami, namazgâh da denir. İçerisinde beş vakit namaz, cuma ve bayram namazlarının kılındığı Müslümanların ibadet yerine denir. Türk toplumunda içinde ibadet edilen küçük yerlere “mescit”, büyüklerine de “cami” denir.Bu ayrım diğer milletlerde yoktur.

Cami: Mescitlerin büyüğüne “cami” denir. Cami; toplayan, toplayıcı demektir. Beş vakit namazda cuma ve bayram namazlarında müminleri bir araya topladığı için bu isim verilmiştir.

Mektep

İslam ülkelerinde ve özellikle Osmanlılarda çocuklara temel eğitimin verildiği yerdir. Hulefa-i Raşidin devrinde ve özellikle Hz. Ömer (r.a.) zamanında bu tür okullar yaygınlaşmıştır; onun getirdiği yenilikler arasında mektep tesisi ve muallimlere maaş bağlanması da sayılmaktadır. Emevi ve Abbasi devirlerinde mektepler gelişerek devam etmiştir. Osmanlı eğitim sisteminde hemen her cami yanında bir mektep tesis edilmiştir. Bu mekteplerde 5-6 yaşında “Sabi” denilen küçük çocukların okutulduğu için de daha ünlü ismiyle “Sıbyan Mektebi” adı verilmiştir. Osmanlı eğitim sisteminde ilköğretim kurumlarını bu sıbyan mektepleri teşkil eder.

Medrese

Ders yapılan yer, okul, mektep. İslam tarihinde dinî ilimler ile sosyal ve fen bilimlerinin öğretildiği yüksek öğretim seviyesindeki eğitim öğretim kurumu, fakülte. Medreselerde ders veren hocalara “müderris” denir.

Daru’l-kurra

Kur’an-ı Kerim okuma ilmini uzmanlık derecesinde öğreten ve hafız yetiştiren okullardır.

Daru’l-hadis

Hadis ilimlerinin öğretildiği ve hadis ilimlerinde uzmanların yetiştirildiği yüksek öğretim kurumlarıdır.

Beytü’l-hikme

Orta Çağ İslam ilim ve kültür tarihinde tercüme ve yüksek seviyedeki ilmi araştırmaların yapıldığı merkezlere verilen isimdir.

Kütüphane

Kütüphane terimi, “kitapların saklandığı yer” anlamında kullanılmaktadır.Müslümanların kitaba olan sevgi ve saygıları yazılı eser alanında İslam medeniyetinin önemli yer tutmasını sağlamıştır.

Rasathane

Gözlemevi.Yıldızların gözlendiği yer. Rasadhane; Arapça rasad (gözetleme) ve Farsça hâne (ev) kelimelerinden oluşur.

Şifahane

Hastane. Darüşşifa. Bimâr (hasta) kelimesinden yer adı yapmakta kullanılan istan ekiyle türetilmiş Farsça bir isimdir.Sağlık hizmeti verilen ve bu amaçla gerektiğinde hastaların yatarak tedavi oldukları kurumdur.

Hikmet Evi (Beytü’l-Hikmet): İslami Altın Çağ’da Bağdat’ta bulunan Hikmet Evi, İslam dünyasının en ünlü eğitim kurumlarından biriydi. Sırasında kuruldu Abbasi Halifeliği 8.yüzyılda, Yunanca, Farsça ve Hint metinlerinin Arapça’ya çevrilmesi için önemli bir merkezdi.Bilgelik Evi’ndeki akademisyenler matematik, astronomi, tıp ve felsefe gibi alanlarda önemli ilerlemeler kaydettiler.El-Kindi, El-Farabi ve İbn Sina (İbn Sina) bu kurumla ilişkilendirilen önemli isimlerden bazılarıydı.

Al-Qarawiyyin Üniversitesi: MS 859’da Fas’ın Fez şehrinde kurulan Al-Qarawiyyin, UNESCO tarafından dünyadaki mevcut ve sürekli faaliyet gösteren en eski derece veren eğitim kurumu olarak kabul edilmektedir.Fatima al-Fihri tarafından kurulmuştur ve matematik, astronomi, tıp, teoloji ve daha fazlası dahil olmak üzere çeşitli akademik alanlarda zengin bir tarihe sahiptir.

Ezher Üniversitesi: MS 970 yılında Mısır’ın Kahire kentinde kurulan Ezher, dünyadaki islami öğrenim için en eski ve en prestijli merkezlerden biridir.İslam hukukunun ve teolojisinin gelişiminde çok önemli bir rol oynamıştır. El-Ezher çok çeşitli programlar sunar ve akademisyenleri islam düşüncesine önemli ölçüde katkıda bulunmuştur.

Medreseler: Medreseler veya islami seminerler, yüzyıllardır islami eğitimin ayrılmaz bir parçası olmuştur.Bu kurumlar geleneksel olarak dini çalışmalara ve Kuran’a odaklanmış, ancak çeşitli başka konularda da kurslar sunmuşlardır. Medreseler, Hindistan’dan Kuzey Afrika’ya kadar birçok bölgede islami eğitim üzerinde derin bir etkiye sahipti.

Sankore Üniversitesi (Timbuktu Üniversitesi): Mali’nin Timbuktu kentinde bulunan Sankore Üniversitesi, 14. ve 15. yüzyıllarda Mali imparatorluğu döneminde islami burslar için ünlü bir merkezdi. İslam dünyasının dört bir yanından akademisyenleri cezbetti ve geniş bir el yazması koleksiyonuna sahip geniş bir kütüphaneye sahipti.

Nizamiyye Medreseleri: Selçuklu veziri Nizamül Mülk tarafından 11. yüzyılda kurulan bu medreseler, Sünni İslam’ı teşvik etmede etkili olmuş, ilahiyat, hukuk, edebiyat ve diğer konularda eğitim vermiştir.İslami ilmin gelişiminde önemli bir rol oynadılar.

Elhamra Sarayı: İspanya’nın Granada kentindeki Elhamra, sadece muhteşem bir saray olarak değil, aynı zamanda bir öğrenme merkezi olarak da hizmet etti. İslam ve Endülüs kültürlerini benzersiz bir şekilde harmanlayarak çeşitli alanlara önemli katkılarda bulunan akademisyenlere ev sahipliği yapıyordu.

Darü’l-Hekim Üniversitesi: Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde bulunan bu modern üniversite 1999 yılında kurulmuştur.Arap dünyasında kadınların eğitimi için önde gelen kurumlardan biridir ve işletme, sağlık bilimleri ve beşeri bilimler gibi alanlarda çok çeşitli programlar sunmaktadır.

Yüzyıllar boyunca, bu eğitim kurumları entelektüel merakı, tartışmayı ve bursu teşvik eden bir ortamı teşvik etti.Hem islam dünyasında hem de diğer medeniyetlerle etkileşimlerde bilginin korunmasında, çevrilmesinde ve geliştirilmesinde etkili olmuşlardır.

Bu kurumların en önemli yönlerinden biri kapsayıcılıklarıdır.Tarihsel olarak, birçoğu dinleri veya etnik kökenleri ne olursa olsun farklı geçmişlere sahip akademisyenlere açıktı.Bu, fikir alışverişine ve çeşitli entelektüel geleneklerin harmanlanmasına izin verdi.

Sonuç olarak, islam medeniyetindeki önde gelen eğitim kurumları kalıcı bir miras bırakmıştır.Çeşitli alanlarda bilginin gelişmesine katkıda bulundular, eski uygarlıkların mirasını korudular ve entelektüel bir keşif ortamını teşvik ettiler.İslami ilmin gelişmesine ve kültürler arasında bilgi alışverişinin önünü açtıkları için etkileri modern dünyada hissedilmeye devam ediyor.