Haşimi Rafsancani Kimdir ?

Eski İran cumhurbaşkanı

Akbar Hashemi Rafsanjani Kimdir ?

Doğum tarihi: 25 Ağustos 1934, Behreman, İran

Ölüm tarihi ve yeri: 8 Ocak 2017, Tecriş, İran

Haşimi Rafsancani Biyografi 

Bir fıstık çiftliğinde büyüyen Ekber Haşimi Rafsancani (1934 doğumlu), devrimci İran’ın en önemli siyasi lideri haline geldi. Kurnaz bir kurtulan olarak bilinen İran’ın “gülümseyen güç simsarı”, “daha nazik, daha nazik” bir İran inşa etmek için çalıştı.

Ekber Haşimi, 1934’te, Kermanya’nın uzak bir kasabası olan Rafsanjan’da mütevazı bir çiftçi ve yerel bir din adamı olan Ali Haşimi’nin dokuz çocuğundan ikincisi olarak dünyaya geldi – dolayısıyla soyadı Rafsancani. Ekber Rafsancani, 14 yaşındayken ileri İslami araştırmalar yapmak için Kum’a gitti. Kısa süre sonra İran petrol endüstrisinin millileştirilmesi için “İslam’ın Adanmışları” ajitasyonuna katıldı. Premier Mussadiq’in milliyetçi hareketinin çöküşünden sonra, Rafsancani’nin önde gelen danışmanlarından Ayetullah Burucerdi, din adamlarının politikacıları eleştirmemesi konusunda galip geldi. Bu dinginlik döneminde Ayetullah Rohollah Humeyni, Rafsancani’nin örgün eğitimi üzerinde en büyük etkiye sahipti ve bu da onun din adamları tarafından bir Ayetullah’ın hemen altındaki bir rütbe olan hojatolislam olarak tanınmasıyla sonuçlandı.

Burucerdi’nin 1961’de ölümüyle birlikte Ayetullah Humeyni, Muhammed Rıza Şah Pehlevi’nin batılılaşan “Beyaz Devrimi”ne karşı kitlesel protestolar düzenledi. Şah’ın ajanları Kum Ruhban Okulu’nu basıp Humeyni’yi sürgüne zorladıktan sonra Rafsancani, Humeyni’nin yeraltı direnişinde kilit bir operasyonel bağlantı haline geldi. Bu arada, Rafsanjani’nin yazıları, sonraki düşünceyi önceden haber veren iki önemli kitabı içeriyordu. Filistin’in Öyküsü öfkeyle bir “Sömürgeciliğin Kara Kaydı”nı anlatıyor. Amir Kabir’in 1967 biyografisi, 19. yüzyıl İran başbakanının erken dönem dış politika uyumsuzluğu anlayışına hayrandır.

Şah’ın ajanları, Rafsancani’yi şüpheyle izlediler ve periyodik hapis cezaları, işkenceler ve hatta askerlik hizmetinde yasadışı olarak zorla görevlendirildiler. Resmi bir biyografiye göre, 1975’te hapsedilmesi, daha sonra Humeyni’nin Marksizm ve İslam’ı ikiyüzlü bir şekilde karıştırdığı için kınadığı bir örgüt olan Mücahit-e-Khalq gerilla örgütünün “ideolojik düşüncesini düzeltme” çabalarından kaynaklandı.

Önde gelen bir devrimci oyuncu olarak, bazı gözlemciler Rafsancani’yi, devrimci rüzgarlar hangi yöne eserse essin, saf bir oportünist olarak algıladılar. Diğerleri onun ılımlı görünüşünü sert bir “kurt” için koyun postu kaplaması olarak kınadı. Ancak Rafsancani, koalisyon ve fikir birliği oluşturma çabaları İslam devriminin devam eden varlığını açıklamaya yardımcı olan ilkeli bir pragmatist olarak en iyi şekilde anlaşılır.

Devrimin ilk evrelerinde Rafsancani, Humeyni’nin laik milliyetçiler ve komünistler de dahil olmak üzere çeşitli muhalif gruplarla din adamı irtibatıydı. Rafsancani daha sonra Mücahitlerle işbirliğini “SAVAK’a [Şah’ın gizli polisine] karşı her türlü mücadeleyi bir lütuf olarak gören” bir stratejinin parçası olarak rasyonalize etti. Rafsanjani’nin devrimci kredileri arasında şunlar yer alıyor: yerel devrimci Komiteh’lerin organizatörü,Abadan petrol üretiminin kriz ustası, gizli İslam Devrim Konseyi üyesi, İslam Cumhuriyet Partisi’nin kurucu ortağı ve içişleri bakan yardımcısı. Mayıs 1979’da, hükümetteki din adamlarına karşı dindar bir muhalefet olduğunu iddia eden karanlık bir grup olan Furqun (Ayrım) tarafından neredeyse öldürülüyordu. Rafsancani tartışmalı bir şekilde aşırılıkçılığa doğru ivmeyi yavaşlatmaya çalıştı. Milliyetçiler bir anayasal gözden geçirme meclisi için seçim yapmak istediklerinde, Rafsancani, sonuçta ortaya çıkacak “böyle bir zarar verecek” “bir avuç cahil ve fanatik köktenci”den pişman olacakları konusunda uyardı.

Rafsancani daha sonra, yaklaşık on yıl boyunca meclis başkanı olarak başkanlık ettiği yeni Meclis’e (İslami Danışma Meclisi) seçildi. Rafsancani, Eylül 1980’de Irak’ın İran’ı işgali şahin duyguları harekete geçirdi. Tahran’da popülist bir Cuma namazı lideri ve güçlü Yüksek Savunma Konseyi’nin bir Humeyni temsilcisi olarak Rafsancani, İran’ın savaş amacı olarak sert intikamı savunarak kalan milliyetçi “güvercinlerin” baltalanmasına yardımcı oldu. Rafsancani ayrıca 1982’de Mücahitlere yönelik ciddi bir baskıyı da destekledi. 1.200’den fazla rejim liderine yönelik Mücahit suikastları göz önüne alındığında, Rafsancani daha sonra 4.000’den fazla Mücahit gerillanın “zorunlu” infazı olmasaydı, “İran Lübnan olurdu” dedi. Ağır koşullar “kararlı” araçlar talep etti.

Militan muhalefetin ezilmesi ve Irak’ın savunmaya geçmesiyle, Meclis Başkanı Rafsancani, İslami yönetimin kesin sosyal, ekonomik ve uluslararası sonuçları üzerinde yıllarca süren boğuk Meclis tartışmalarının ortasında ustaca manevra yaptı. Çoğu zaman her taraf için esrarengiz bir şekilde her şey gibi görünen, sadece servetin yeniden dağıtımı çağrıları, özel mülkiyetin kutsallığı konusunda ticari çıkarlara verdiği güvencelerle tam olarak örtüşmüyordu. Yine de Rafsancani, 1986’da “muhafazakar” inatçıları duygu yüklü, ancak uzun süredir engellenmiş bir toprak reformu tasarısına karşı oy vermek için “ayağa kalkmaktan” korkutmak için televizyonu teatral kullanımında olduğu gibi, çıkmazları becerikli bir şekilde kırabilirdi. (Rafsancani’nin eğitimli [Kaliforniya Üniversitesi] erkek kardeşi İran televizyonunu yönetti.)

Rafsancani’nin en tehlikeli yeniliği dış politikadaydı. İran’ın uluslararası parya statüsünün ciddi maliyetlerinin farkında olan Rafsancani, hem doğu hem de batı ülkelerine açılımlar yoluyla İran’ın izolasyonunu kırmaya çalıştı. Öfkeli saflar, Batı tarafından “İran-kontra” meselesi olarak bilinen olayda ABD ve İsrail ile yapılan silah anlaşmalarını sızdırdı. Yine de Humeyni, “cehenneme giden yol nifakla döşelidir” nasihatiyle suçlamaları susturdu.

Savaş cephesi 1988’de bozulduğunda, Humeyni tüm İran silahlı kuvvetlerinin kişisel komutasını Rafsancani’ye devretti. Yine de koalisyon kurucusu olan Rafsancani, düzenli, ideolojik ve paramiliter güçleri tek bir komuta altında birleştirerek aralarındaki yıkıcı rekabeti sona erdirdi. Amerika’nın İran donanma birimlerini yumruklaması ve İran’a ait bir sivil uçağın düşürülmesinin ardından, İran’ın radikalleri bir Amerikan kanı ırmağı çağrısında bulundular. Ancak Rafsancani ve Başkan Ali Hamaney sessizce Humeyni’yi “zehirli kadeh” ateşkesi kabul etme zamanının geldiğine ikna etti. Rafsanjani’nin ulusal çapta yayınlanan vaazında basitçe “asıl mesele, sebepsiz yere düşman edinmeyi bırakabileceğimiz” iddiasında bulundu.

Haziran 1989’da Humeyni’nin ölümünden sonra Rafsancani kısa süre sonra İran’ın en güçlü lideri olarak ortaya çıktı. Ali Hamaney’in Humeyni’nin en yüksek manevi rehber görevine hızla seçilmesinin kilit mimarlarından biriydi. Hamaney ve Rafsancani arasındaki politika farklılıkları gerçekti, ancak ortak bağlar çok daha güçlüydü. Hamaney, cumhurbaşkanlığının otoritesini büyük ölçüde güçlendiren eşzamanlı anayasa reformlarının yanı sıra Rafsancani’nin cumhurbaşkanlığı seçimini destekledi. Meclis’ten gelen ulumalara rağmen, Rafsancani’nin kabinesi önde gelen tüm radikalleri dışladı.

Başkan olarak Rafsancani, pragmatik politikalara doğru ivmeyi sürdürdü. Sosyal politikada Rafsancani, kadınların ayrıcalıklarına ilişkin liberalleştirilmiş yasalar gibi reformları samimiyetle savundu. Rafsancani, Batılı kredilerin ve özel yatırımların peşinde koşarken, “dini iddialarla” “devletçileri” ve fanatikleri “inançlarında dondukları… ve günün koşullarına uyum sağlayamadıklarıyla” kınadı. Barajlar sloganlarla inşa edilemez.

Olaylar, Rafsancani’nin kitleler nezdindeki popülaritesini ortaya çıkaracak. Nispeten rahat, genellikle esprili Cuma “dua vaazları”, zaman zaman gösterişli konuşma pragmatik çabalarını baltalasa da, Tahran kalabalıklarını gerçekten memnun ediyor gibiydi. Mayıs 1989’da Kudüs gününü anma törenleri sırasında Rafsancani, Filistinlilerin şehit olan her Filistinliye karşılık beş Amerikalıyı öldürmeleri halinde İsrail baskısını sona erdirebileceklerini belirtti. Resmi İran haber kaynakları, İsrail’in yağmalarının Amerikan finansmanı olmadan imkansız olacağını vurgulayarak bu tür sözleri hızla yumuşattı.

Genel olarak, Rafsancani’nin cumhurbaşkanlığı, devrimci ilkeleri zorunluluk ışığında yeniden şekillendirmek için giderek daha açık ve pragmatik gerekçelerle damgalandı. Kasım 1989’da Rafsancani, İran’ın Basra Körfezi için tarihsel polis rolünden işbirlikçi stratejiler lehine eşi görülmemiş bir feragat etmesiyle coğrafi komşuları memnun etti. Kısa süre sonra Rafsancani, Ayetullah Humeyni’nin yazar Salman Rüşdi’yi dine küfretmekle aleyhine verdiği ölüm kararını salt “uzman” bir dini görüş olarak nitelendirdi. (Ancak, birçok Şii cezayı infaz etme sözü verdi.) Bu tür rasyonelleştirme, Irak’ın Ağustos 1990’da Kuveyt’i işgalinden sonra da devam etti. Rafsancani, ABD’nin Körfez’e yoğun müdahalesine rağmen, Irak’a karşı uluslararası yaptırımlara tam uyumu destekledi.

Rafsancani, Haziran 1993’te ikinci bir dört yıllık dönem için yeniden seçildi, ancak rakibi Ahmed Tavakkoli ile oyların yalnızca yüzde 63,2’sini alarak yüzde 27’yi aldı. Analistler, Rafsancani’nin ezici bir zafer kazanamamasının, İranlıların İslami rejime olan güvenini özellikle ekonomik koşulları ele alma konusunda – kaybettiğini gösterdiğini söyledi.