Enver Sedat Kimdir ?

Eski Mısır Devlet Başkanı

Doğum tarihi: 25 Aralık 1918, Mit Abou El-Kom, Mısır

Suikaste uğradığı tarih ve yer: 6 Ekim 1981, Kahire, Mısır

Enver Sedat Biyografi

Enver Sedat (1918-1981), 1970’den suikaste uğradığı tarihe kadar Mısır’ın cumhurbaşkanıydı. 1973’te İsrail’e sürpriz bir saldırı başlattı ve ardından İsrail ile barış anlaşması imzalayan ilk Arap lider oldu. Sovyetten Amerikan himayesine geçti ve Mısır’ın iç ekonomik ve politik sistemini rahatlattı.

Mohamed Anwar El-Sadat 1918’de doğdu. Köyü Mit Abul Kom, Kahire’nin yaklaşık 65 km kuzeyinde, Nil deltasında. Küçük bir memur olan babası Sudanlı karısıyla Sudan’dayken Sedat büyükannesiyle birlikte yaşıyordu. Çocuk bir köy Kuran (Müslüman) okuluna gitti, ardından kısa bir süre Kıpti (Hıristiyan) okuluna gitti.

Ailesi 1925’te Mısır’a döndü ve Sedat onlarla birlikte Kahire’ye gitti. Daha sonraki yıllarda köyünü ziyaret etmekten zevk aldı ve mütevazı kırsal kökenlerinden nostaljik bir şekilde bahsetti. Sedat’ın babası, mütevazı maaşıyla 13 çocuğu geçindirmek için mücadele etti. Düşük notlar Sedat’ın iki kez devletten özel ortaokullara geçmesine neden oldu, ancak 1936’da imrenilen ortaokul sertifikasını kazandı.

Bir okul çocuğu olarak Sedat, o sırada Mısır’ı işgal eden İngilizlere karşı sık sık gösteri yaptı. Kahramanlarının hepsi milliyetçiydi: Mahatma Gandhi, Adolf Hitler, Atatürk ve Mısırlılar Saad Zaghlul, Mustafa Kamil ve Mustafa Nahhas. Ayrıca İngilizlerin 1906’da idam ettiği Dinshaway’den (Mit Abul Kom yakınında) bir köylü şehidine de hayrandı.

Başbakan Nahhas’ın İngilizlerle imzaladığı 1936 anlaşmasının bir sonucu, askeri akademinin Sedat ve Cemal Abdül Nasır gibi alt orta sınıf gençlere açılmasıydı. Sedat, 1938’de akademiden mezun oldu ve Yukarı Mısır’daki Manqabad’a gönderildi. Orada ilk olarak, ciddi ve biraz mesafeli, doğal bir lider olan Nasır ile tanıştı. İdealist genç subaylar, ülkelerini İngilizlerden kurtarmanın en iyi yolunu tartışarak siyaset konuşuyorlardı.

1939’da Sedat, Muhabere Birliği’ne girdi. Nasır Sudan’dayken, Sedat İngilizlere karşı doğrudan eylem planladı. Ara sıra, Batılı ve laik etkileri kökünden söküp Mısır’ı bir teokrasiye dönüştürmek isteyen bir grup dini bağnaz olan Müslüman Kardeşler’in Yüce Rehberi Hassan Al-Benna ile bir araya geldi.

Libya merkezli Mihver kuvvetleri, hayati önem taşıyan Süveyş Kanalı’nı ele geçirme umuduyla 1941’de Mısır’a girdi. Ertesi yıl İngilizler, Sedat’ı Nil’de bir yüzer evde yaşayan ve Rommel’in ordusuna bilgi göndermeye çalışan iki Alman casusla komplo kurmaktan tutukladı. Ekim 1944’te hapisten kaçan Sedat, savaşın sonuna kadar saklandı ve yeniden ortaya çıkmasını sağladı. Daha sonra savaş sırasında İngilizlerle işbirliği yapan eski başbakan Nahhas’a yönelik başarısız bir suikast girişimine katıldı. Sedat’ın Anglofil bir politikacı olan Amin Osman’ın öldürülmesindeki rolü, onu Ocak 1946’da tekrar hapse attı. Sedat’ın Kral Faruk’un özel doktoruyla olan dostluğu onu, kralın düşmanlarına saldıran gizli bir saray örgütü olan Demir Muhafızlar’a bağladı.

Amin Osman davasında Sedat ve diğerlerinin yargılanması, 1948 Arap-İsrail savaşının patlak vermesiyle gölgelendi. Asıl sanık kaçtı; Sedat ve diğerleri beraat ederek serbest bırakıldı. Bir veya iki yıl boyunca iş planlarıyla uğraştıktan sonra Sedat orduya geri döndü. Artık kendilerine “Özgür Subaylar” diyen ve yozlaşmış ve beceriksiz hükümeti devirmeyi planlayan Nasır’ın çevresiyle yeniden temas kurdu. Ocak 1952 ayaklanmaları Kahire’deki yabancılara ait işletmeleri yok etti ve halkın playboy kral ve eski politikacılarla ilgili hayal kırıklığını tamamladı.

Nasır, 22 Temmuz 1952 akşamı Sina’daki görevinden Sedat’ı Kahire’ye çağırdı. Ancak şefinden başka bir mesaj bulamayınca, Sedat ailesini sinemaya götürdü ve neredeyse darbeyi kaçırdı. Ancak 23 Temmuz sabahı darbe haberini halka yayınlayan Sedat’tı. Kral Faruk sürgüne gönderildi ve Tuğgeneral Mohamed Naguib, Nasır ondan ayrılıp onu hapse atana kadar Hür Subayların ön adamı olarak görev yaptı.

Nasır yıllarında Sedat’ın aldığı görevler gücün tam merkezinde değildi. Rejimin gazetesi al-Gumhuriya’nın editörlüğünü yaptı.Arap Sosyalist Birliği’nin öncüsü ve Mısır’ın tek siyasi partisi olan İslam Kongresi ve Ulusal Birlik’in genel sekreteri olarak görev yaptı. 1960’larda Ulusal Meclis başkanıydı. Sedat, Mareşal Abdel Hakim Amer ile birlikte, Mısır’ın Yemen iç savaşına (1962-1967) feci katılımının sorumluluğunun çoğunu taşıyor. Ardından Mısır’ın 1967 Altı Gün Savaşı’nda İsrail’e yenilmesi, Nasır rejimini neredeyse yok etti. Nasır, sağlığının bozuk olduğunun ve kendisine yönelik entrikaların farkında olarak, 1969’un sonunda Sadat’ı başkan yardımcısı olarak atadı. Nasır’ın isteklerine boyun eğdiği için “Binbaşı Evet-Evet” lakaplı Sedat, miras kalan diğer Hür Subayların çoğundan daha uzun süre dayanmıştı.

Nasır 28 Eylül 1970’de kalp krizinden öldü. Bir halk oylaması Sedat’ın halefi olduğunu çabucak onayladı. Ali Sabri ve Arap Sosyalist Birliği’ndeki diğerleri, ordu ve istihbarat örgütleri, Sedat’ın yakında omuzlanabileceğini varsaydılar. Ancak Sedat’ın Mayıs 1971’deki “Düzeltici Devrimi” komplocuları hapse gönderdi ve iktidar üzerindeki kontrolünü pekiştirdi. Bir dostluk anlaşması, birkaç gün sonra gergin Sovyetlere güven verdi.

Sedat sürprizlerle yönetmeyi severdi. Şubat 1971’de Süveyş cephesinde İsraillilerle beklenmedik bir şekilde ateşkesi uzattı ve düşman karşı kıyıda yerleşik olmasına rağmen kanalı yeniden açma planlarını açıkladı. Askeri bir hesaplaşma için yeterli Sovyet desteğini alamayan ve harekete geçmek için artan iç baskı altında Sedat, 1972 yazında bir sürpriz daha yaptı. Çok sayıda Sovyet askeri danışmanını Mısır’dan kovdu.

Amerika’nın dikkatini umduğu gibi kazanamayan Sedat, İsrail’e karşı savaşma niyetini açıkça ilan etti. Kimse onu ciddiye almadı, bu yüzden 6 Ekim 1973’teki Suriye-Mısır saldırısı sürpriz oldu. Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı başarılı bir şekilde geçmesi 1967 fiyaskosuyla çelişiyordu, ancak General Şaron komutasındaki İsrail karşı geçişi, ABD ve Sovyet müdahalesi ateşkes sağladığında Mısır kuvvetlerini kritik bir konumda bıraktı. Sedat her zaman Yom Kippur Savaşı’nı mutlak bir zafer olarak tasvir etti ve kendisini “Geçiş Kahramanı” olarak nitelendirdi.

Başkan Nixon ve Henry Kissinger sonunda dikkat çekiyorlardı. Sedat, Sovyet seçeneğini terk etti ve Mısır’ın ABD ile ittifakını riske attı. Kissinger’in mekik diplomasisi, İsrail’in 1974 ve 1975’te Sina’da sınırlı geri çekilmesine neden oldu. Bundan sonra, bir çözüme yönelik ilerleme, Sedat’ın Kasım 1977’de Başbakan Menachem Begin’le görüşmek ve Knesset’e hitap etmek üzere Kudüs’e yaptığı şaşırtıcı ziyarete kadar çıkmaza girdi. Başkan Jimmy Carter’ın kişisel diplomasisi, Begin ve Sedat’ı Eylül 1978’de Camp David’de bir araya getirdi. Biri İsrail-Mısır barış antlaşmasını üç ay içinde, diğeri ise özerklik ve Filistin’e beş yıllık bir geçişi öngören iki “çerçeve” anlaşma imzaladılar. İsrail işgali altındaki Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nde özyönetim.

Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin adını Mısır Arap Cumhuriyeti olarak değiştirirken Sedat, Mısır çıkarlarını Nasır döneminin Pan-Arabizminin önüne koyma niyetinin işaretini verdi. Miras aldığı bir plan olan Arap Cumhuriyetleri Federasyonu’nun (Mısır, Libya ve Suriye) pratik hiçbir şeyi olmadı. Kendisini Nasır’ın gerçek varisi olarak gören Libya’nın aceleci genç Kaddafi’si, düşmanca davrandı ve Sedat’ı devirmek için komplo kurdu. Temmuz 1977’de Libya-Mısır sınırında bir süreliğine açık savaş alevlendi.

Suriye, Ürdün, Suudi Arabistan ve Filistinliler, Camp David anlaşmasının Arap pahasına yapıldığını gördüler. Diğer Arap devletleri kabul etti ve Bağdat’taki bir Arap Birliği toplantısında Arap devletleri büyükelçilerini Mısır’dan çekmeye, siyasi ve ekonomik bağları koparmaya ve birliğin merkezini Kahire’den Tunus’a taşımaya karar verdiler. Birleşik Devletler, Sedat’a yaptığı yardımı büyük ölçüde artırarak Mısır’ın Arap bağlarının kaybını bir şekilde telafi etti.

Ekim 1973 savaşı, Sedat’ı ekonomi politikalarında ve iç politikada olduğu kadar dış ilişkilerde de kendi adamı yaptı. 1974’te Nasır’ın devletçi politikalarının tersine keskin bir şekilde ekonomik liberalleşmeye yöneldi. Batılı, Arap ve Mısırlı işadamlarından özel yatırım çekeceğini umarak bir “açık kapı” ekonomisi ilan etti. Nasır döneminde kamulaştırılan bazı toprakları ve işletmeleri eski sahiplerine iade etti. Serbest girişimcilerden oluşan yeni bir sınıf, arazi spekülasyonu, lüks apartman inşaatı ve tüketici ithalatında hızla servet kazandı.

Sedat, siyasi liberalleşmeyi de Amerikan izleyicilerini düşünerek planladı. Nasır’ın tek parti sistemini terk ederek, 1976’da “sol” ve “sağ” kıymıkları Arap Sosyalist Birliği’nin “merkezinden” ayrılmaya teşvik etti. Bununla birlikte, kendi merkez partisinin (1978’den beri Ulusal Demokrat Parti olarak anılırdı) devam etmesini sağladı. Halk Meclisinde ezici kontrol. Yasaların manipüle edilmesi ve hükümetin tacizi, İlerici İttihatçı solu, Yeni Vefd sağını ve dinci safları rejime karşı topyekûn kamusal meydan okumalar yapmaktan alıkoydu.

İsrail ile anlaşmanın imzalanmasından önce bile, Mısır’da Sedat dönemine ilişkin ilk umutlar sönüyordu. “Açık kapı” yabancı bankaları, turizmi ve lüks ithalatını getirmişti ve birçok Mısırlıyı Mısır’ın petrol zengini Arap komşu ülkelerinde hızlı servet kazanmaya teşvik etmişti. Ancak üretken endüstrilere çok az yatırım yapıldı. Oğlu Sedat’ın kızlarından biriyle evlenen Osman Ahmed Osman adlı bir müteahhit, halkın “şişman kediler” olarak nitelendirdiği yeni zenginlerin adam kayırmacılığını ve oportünizmini sembolize etmeye geldi. Öğrenci ve işçi muhalefeti, Ocak 1977’de, Uluslararası Para Fonu’nun baskısı altında hareket eden hükümetin, ortalama bir Mısırlı için yoksulluğu azaltan gıda sübvansiyonlarını kestiği zaman, geniş çaplı ayaklanmalara dönüştü.

Sedat ve eşi Cihan’ın yaşam tarzı da endişe uyandırdı. Sedat, rustik ilk karısından 1948’de hapisten çıkarken boşandı. Yeni karısı Jihan, yarı İngilizdi, yakışıklıydı ve kendisinden oldukça gençti. Çift, Parisli tasarımcılardan kıyafetler sipariş ederek iyi bir yaşam için bir zevk geliştirdi. Sedat’ın ilk karısı, arka planda kalarak Ortadoğu geleneğini takip etmişti, ancak Jihan ilgi odağının tadını çıkardı. Kadın hakları için konuştu, hastaneleri ziyaret etti ve resmi törenlere başkanlık etti. Yurtdışındaki muhabirler, çiftin Batılı tavrından ve röportajlara hazır olmalarından memnun kaldı. Birçok Mısırlı değildi.

Son yıllarında, başta diğer muhalifleri dengelemek için teşvik ettiği İslami dini gruplar, Sedat’a musallat olmak için geri döndüler. Müslüman Kardeşler ve onun daha radikal kolları, Batılılaşmayı ve Mısır kamusal yaşamının yozlaşmasını kınadı. İsrail ile yapılan anlaşmaya karşı çıktılar. 1979 İran devrimi örneği ve kendi iç karartıcı kariyer beklentileri de eğitimli kentli gençleri çok sayıda köktenci İslami gruplara dönüştürdü. Kıpti azınlığın korkuları aynı anda arttı ve Hıristiyanlar ile Müslümanlar arasında birkaç kez şiddet patlak verdi.

Eylül 1981’de Sedat, çeşitli rakiplerine çılgınca saldırdı. Her türden yüzlerce politikacıyı tutukladı, dergileri yasakladı, Kıpti Papa’nın toplumu üzerindeki geçici gücünü elinden aldı ve Sovyet büyükelçisini kovdu.

Sedat siyasi temasını kaybetmişti. 6 Ekim 1981’de, 1973 savaşını anmak için bir askeri geçit törenini gözden geçirirken Müslüman dini radikaller onu vurdu. Şok olan Batı, Sedat’ı cenazesine üç eski ABD başkanını ve diğer önde gelen devlet adamlarını göndererek haraç ödedi. Başbakan Begin de katıldı. Mısırlılar ve Araplar farklı tepki verdiler. Nasır’ın ölümüyle milyonlarca yaslının kapattığı Kahire sokakları ürkütücü bir şekilde sessiz kaldı. Cenazeye katılan tek Arap devlet başkanı Sudan Devlet Başkanı Nimeri oldu. Sedat, halefi Başkan Yardımcısı Hüsnü Mübarek’e zor bir miras bırakmıştı.