Cümlenin Öğeleri Nelerdir? Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı, Örnekleri Ve Soruları

Cümle, çok sayıda sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu ve anlam belirten bir birimdir. Öğe ise bu cümleler içerisinde farklı görevler için yer alan sözcük ya da sözcük gruplarına verilen isimdir.

Cümlenin Öğeleri

Cümlenin öğeleri; arasöz, yardımcı ve temel öğeler olmak üzere üç alt gruba ayrılmaktadır. Temel öğeler, anlam belirten her cümlede yüklem ve özne halinde yer alırlar. Yardımcı öğeler ise; nesne, yer tamlayıcısı, zarf tamlayıcısı ve edat tümleci olarak belirtilebilir. Yer tamlayıcısının diğer adı dolaylı tümleç, zarf tamlayıcısınınki de zarf tümlecidir.

Cümlenin öğelerinde temel ya da yardımcı öğelerin açıklayıcısı olarak görev alan birimlere arasöz denilmektedir. Bu sözcük ya da sözcük grupları cümlede daralmaya yol açmaz ve cümleden çıkarılsa bile anlamda değişikliğe sebep olmaz.

Cümlenin Öğeleri Nelerdir?

Cümlede kullanılan ögelerden yüklemin görevi; cümledeki hareketi, yargıyı ya da eylemi bildirmektir. Aynı zamanda çekimli öğe olarak da bilinen yüklem, cümlenin en temel ögesidir. Yani yüklemsiz bir cümle oluşturmak mümkün değildir.

Özne de tıpkı yüklem gibi cümlede temel öğe olarak bulunmaktadır. Ancak özne her cümle için bir zorunluluk değildir. Cümlede işi ya da durumu yapan kişi özne olarak nitelendirilmektedir. Fiil cümlelerinde özne bulunurken; isim cümlelerinde özne, yüklem tarafından bildirilen durumda olandır.

Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

Cümlede özne ve yüklem dışında bulunan yardımcı öğeler; nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümlecidir. Nesne, özne tarafından yapılan eylemden etkilenen öğedir. Bu yardımcı öğenin cümlede yer alabilmesi ancak yüklemin geçişli fiil olması ile mümkün olmaktadır. Nesne, cümledeki haline göre belirtili ya da belirtisiz nesne olarak ikiye ayrılmaktadır.

Dolaylı tümlecin cümledeki görevi, yüklemi yer anlamıyla tamamlamaktır. Bu öğe durumunda bulunan sözcüklerde “-e, -de ve -den” ekleri bulunmaktadır. Eklere bakılarak bir yere yaklaşma, uzaklaşma ya da bir yerde bulunma halleri anlaşılabilmektedir. Zarf tümleci, şart bildirmek için kullanılmaktadır. Yön, zaman, araç ya da sebep zarf tümlecine bakılarak anlaşılmaktadır. Edat tümleci ise eylemin; kimle ve ne amaçla yapıldığını gösteren sözcük gruplarıdır.

Cümlenin Öğeleri Nelerdir?

Kısa bir cümle içerisinde bile çok sayıda öğe yer almaktadır. Bu öğeler, yüklem belirlendikten sonra sorulan bazı sorular yardımıyla kolaylıkla bulunabilmektedir. Öğeler arasında yalnızca yüklemi bulmak için soru sorulamamaktadır. Diğer öğeler için yükleme sorulması gereken sorular ise aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

Özne: Kim, ne?

Belirtili Nesne: Ne?

Belirtisiz Nesne: Neyi, kimi?

Dolaylı Tümleç: Kime, kimde, kimden? Nereye, neye, nereden, neyden, nerede, neyde?

Zarf Tümleci: Nasıl, ne zaman, neden, ne kadar?

Edat Tümleci: Neyle, kimle, kim için, ne için?

Cümlenin Öğeleri Örnekleri

Cümlenin öğeleri konusunda akla gelen her cümle, bir örnek olarak ele alınabilmektedir. Aşağıda sıralanan cümlelerde bazı öğeler kalın yazılmıştır. Cümle sonundaki parantezlerde ise, öğeye sorulan soru ve cümledeki görevi belirtilmiştir.

Çocuklar sokakta top oynuyor. (Kim? -Özne)

Hediye fuarından arkadaşıma kitap aldık. (Ne? -Nesne)

Geç kaldığımı fark edince hemen saate baktım. (Neye?Dolaylı Tümleç)

Ahmet Burak bugün yüzme dersine katılmadı. (Ne Zaman?Zarf Tümleci)

Aslıhan akşam yemeğini sizin için hazırladı. (Kimin İçin? -Edat Tümleci)

Tanıştığımız gün, sen de hatırlayacaksın, balkonda uzun uzun sohbet etmiştik. (Ara Söz)

Örnek cümleler 

Ayşe, okuldan koşarak güneş batarken eve geldi.

Yüklem: Geldi.

Özne: Kim geldi? Cevap: Ayşe

Dolaylı tümleç: Nereden geldi? Cevap: okuldan

Zarf tümleci: Nasıl geldi? Cevap: koşarak

Zarf tümleci: Ne zaman geldi? Cevap: güneş batarken

Bu süslü pastayı senin için iki saat önce hazırladım.

Yüklem: Hazırladım.

Özne: Kim hazırladı? Cevap: Ben (Gizli Özne)

Belirtili nesne: Neyi hazırladım? Cevap: Bu süslü pastayı

Edat tümleci: Kimin için hazırladım? Cevap: senin için

Zarf tümleci: Ne zaman hazırladım? Cevap: İki saat önce

Annem okula gitmeden önce beslenme çantama bir tane simit yerleştirdi.

Yüklem: Yerleştirdi.

Özne: Kim yerleştirdi? Cevap: Annem

Belirtisiz nesne: Ne yerleştirdi? Cevap: Bir tane simit

Dolaylı tümleci: Neye/nereye yerleştirdi? Cevap: Beslenme çantama

Zarf tümleci: Ne zaman yerleştirdi? Cevap: Okula gitmeden önce