Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti

Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti

Devlet Yönetimi

Oğuz geleneklerine göre yönetilen Selçuklularda, ülke hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılmıştır. Ülkeyi yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğine inanılır ve bu durum ise Kut Anlayışını ortaya çıkarmıştır.

Selçuklu devletinden ülkenin hükümdarın ve ailesinin ortak malı sayılması sık sık taht kavgalarına yol açardı.

Halife tarafından onaylanan Hükümdarlar adına hutbe okunur.Hükümdarlar sınırsız yetkiye sahip değillerdi.Törelere ve İslamiyet’e uygun hareket etmek zorunda olan hükümdarların çocukları da vilayetlere yönetici olarak gönderilmekteydi.Bir nevi Şehzade olarak giderlerdi.

Amaç hükümdar çocuklarının yönetim tecrübesi kazanmasıdır.

Selçuklu Devletinde devlet işleri Divan-ı Saltanatta (Büyük Divan) görüşülürdü.Eğer divanda herhangi bir karar alınacaksa bu kararlar sadece Sultan onaylarsa geçerli olurdu.Sultan olmadığı zaman Büyük Divana Sultandan sonra en yetkili kişi olan vezir başkanlık etmekteydi.

Divan-ı Saltanat bu yönüyle danışma kuruluna ya da bakanlar kuruluna benzetilebilir.

Selçuklu devletinde Sultan ve vezirin dışında Müşrif, Müstevfi ve Ariz denilen görevliler de bulunurdu.Bu görevlilerin ayrıca kendi divanları bulunur ve toplantılarını gerçekleştirmekteydiler.

Divan-ı İstifa: Maliye ve ekonomi işleri ile ilgilenen birimdir. Müstevfi başkanlığında toplanır.

Divan-ı İşraf: Askeri ve hukuk işleri dışında kalan diğer işleri denetlemekle görevi olan birimdir. Müşrif başkanlığında toplanır.

Divan-ı Arz: Ülkenin asker ve ordu işlerini yürütmekle görevli olan birimdir.Ariz başkanlığında toplanır.

Divan-ı Tuğra: Devletin iç ve dış yazı işlerini yürütmekle görevli olan birimdir.

Menşur: Hükümdar adına hutbe okunması.

Alem: Bayrak

Hilat: Hükümdar giysisi.

Çetr: Saltanat şemsiyesi.

Nevbet: Büyük davul.

Sikke: Para.

Melik: Eyalet başlarına atanan aile mensupları.

Hilat: Hükümdar giysisi.

Atabey: Meliklerle beraber tayin edilen ve onları eğiten bilgili ve tecrübeli devlet adamları.

Şıhne: Askeri vali.

Amid: Sivil vali.

Amil: Bulunduğu şehrin maliyecisi.

Muhtesip: Belediye işlerinden sorumlu.

Subaşı: Şehrin güvenlik ve asayişinden sorumlu.

Atabeyin Osmanlılarda karşılığı Lala’dır.

Büyük Selçuklu Devletinde hükümdarlık alametleri hutbe okutmak,kendi adına para bastırmak, taht, bayrak, çetr, asa, hilat, nevbet, tuğ ve tuğradır.

Ordu Yönetimi

Selçuklu Devletinde ordu onluk sisteme dayanmaktadır.Ayrıca ordu 3 bölümden oluşmaktadır.

Guleman-ı Saray (Guleman-ı Hassa) Ordusu: Çeşitli milletlerden küçük yaşlarda esir edilerek ya da satın alınan çocukların eğitilmeleri ile meydana gelen ordudur. Guleman-ı Hassa ordusu Sultana bağlıdır ve Sultanın güvenliğinden sorumlu ordudur. Kelime anlamı köle olan Gulam kökünden, Guleman-ı Saray askerleri aklımıza gelmelidir.Bu askerlerinin 3 ayda bir aldığı maaşa Bistegani adı verilirdi.

Guleman-ı Saray askerleri Osmanlıdaki Kapıkulu Askerlerine örnek teşkil edecektir.

İkta Ordusu (Eyalet ordusu – Sipahi ): Toprak sistemine dayalı olan bu ordu, ikta sahipleri tarafından yetiştirilen en kalabalık orduyu oluşturmaktadır.

İkta ordusu Osmanlıdaki Tımarlı Sipahi ordusunun oluşmasına ortam hazırlamıştır.

Yardımcı Kuvvetler

Bağlı devlet beyliklerinin askerleri, bazı devlet adamlarına bağlı askerler ve gönüllülerden oluşan yardımcı kuvvetler savaş zamanı orduya katılan kuvvetlerdir.

Toprak Yönetimi

Büyük Selçuklu Devletinde toprak devletin mülkiyeti ve kontrolü altındaydı.Bu topraklar dörde ayrılmaktadır.

Has Arazi

Bu toprakların geliri Sultan, Sultanın ailesi ve yakınlarına aittir.

İkta Arazi

Maaş karşılığı asker beslemek şartıyla geliri devlet adamları ve memurlara verilen arazilerden oluşmaktadır. Bu sistemde ikta sahipleri, elde ettikleri gelirle hem kendi geçimlerini sağlamakta hem de elde bulunan askerlerin masraflarını karşılamaktaydılar.

İkta sistemi Osmanlıdaki Tımar sistemi yani dirlik sistemine öncülük edecektir.

Mülk Arazi

Devlete uzun süre hizmet etmiş ya da üstün hizmetlerinden ötürü şahıslara verilen özel mülk arazilerinden oluşmaktadır.

Vakıf Arazi: Sosyal tesisler ve hayır işlerine geliri aktarılan topraklardır.

Vakıf arazi olarak belirlenen toprak başka türlü hiçbir şekilde artık kullanılamazdı.

Hukuk Sistemi

Türk İslam Devletleri içinde yer alan Selçuklularda hukuk sistemi örfi ve şer’i olarak ikiye ayrılmaktaydı.Şer’i Hukuk işlerine yani dine dayalı olan hukuk işlerine Kadı’l Kudad başkanlığındaki kadılar bakmaktaydı.Örfi hukuk yani geleneklere dayalı hukuk işlerine de Emir-i Dad başkanlığındaki mahkemeler bakmaktaydı. Ordu içinde çıkabilecek her türlü anlaşmazlıklara ise Kazasker yani Kadıasker bakardı.

Büyük Selçuklu Devletinde halkın dilek ve şikayetlerinin dinlendiği ve hukuk işlerine bakıldığı sultan başkanlığında toplanan divana Divan-ı Mezalim adı verilmekteydi.

Yazı, Dil ve Edebiyat: İlk Türk İslam devletleri içinde yer alan Selçuklu Devleti İslamiye’ti kabul ettiğinden dolayı diğer ilk Türk İslam devletleri gibi İslamiyet’ten etkilenmiş ve yazı dili olarak Arap alfabesi kullanılmıştır.Halkın yüksek çoğunluğu Araplar ve Farslardan oluştuğu için edebiyatta da doğal olarak Arap ve Fars etkisi görülmeye başlamıştır.

Selçuklu Devletinde bilim dili Arapça, resmi yazışmalar Farsça, günlük konuşma dili ise Türkçe olmuştur.

Dildeki bu çeşitlilik, Türk dilindeki gelişmelerin yavaşlamasına sebep olmuştur.

Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti konu
Büyük Selçuklu Kültür ve Medeniyeti

Bilim ve Sanat

Büyük Selçukluda yer alan en önemli bilim kurumlarını medreseler oluşturmaktaydı. İlk olarak Tuğrul Bey zamanın açılan medreselerin en önemlisi Vezir Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta açılan Nizamiye Medresesidir.

Nizamiye Medresesi Dünyanın ilk Üniversitesi sayılmaktadır ve sonraki devletlere örnek teşkil etmiştir.

Ayrıca Vezir Nizamülmülk tarafından oluşturulan Siyasetname adlı eser de hükümdarlara devlet yönetimi ve düzeni hakkında bilgi veren bir eser niteliği taşımaktadır.

Selçuklu Devletinde bilim alanında Astronomi dalında da önemli çalışmalar mevcuttur.Ömer Hayyam tarafından oluşturulan bir kurul, Takvim-i Celali ve Takvim-i Melikşah adında bir takvim meydana getirmiştir.

Türkler tarih boyunca 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Takvim-i Celali, Hicri Takvim, Rumi Takvim ve Miladi Takvim kullanmışlardır.

İlk Türk İslam devletleri ve Selçuklu Devletinde en fazla gelişme göseren sanat dalı mimari olmuştur.

Süsleme sanatı, halıcılık, çinicilik, minyatür, hat sanatı ve seramik yapımı da bu dönemlerde yaygınlaşmıştır.

Resim ve heykel sanatları İslamiyet’e geçişle birlikte bu dallardaki gelişme durmuş, bu dallara verilen önem minyatür ve hat sanatları alanına yoğunlaşmıştır.

Minyatür İslamiyet öncesinden beri süre gelirken, Hat sanatı yani İslami yazı yazma sanatı bu dönemden itibaren yoğunlaşmış ve bu alanlarda önemli eserler meydana gelmiştir.

Büyük Selçuklu Devleti Mimarî Eserleri

Zavere Camii, Mescid-i Cuma, Diyarbakır Ulu Camii, Kazinde yer alan Mescid-i Camii, Gülpayegan Camii, Nizamiye Medresesi, Cihil Dühteran, Herrekan Kümbetleri, Kümbet-i Ali, Kümbet-i Surh, Sultan Sencer Türbesi, Tuğrul Bey Türbesi, Hoca Ahmet Yesevi Türbesi ve İmam-ı Gazali Türbesi Büyük Selçuklu Devletinde yer alan önemli mimari eserler olarak göze çarpmaktadır.

Sosyal ve Ekonomik Hayat: Selçuklu Devleti ve ilk Türk İslam devletlerinde halk yönetenler ve yönetilenler olmak üzere ikiye ayrılmaktaydı. Yönetenler askeri ve yüksek derecedeki memurlardan oluşmaktayken, yönetilenler göçebeler, köylüler, şehirliler ya da kasabalılardan oluşmaktaydı.

Ticarete çok önem veren Selçuklu Devleti bir çok kervansaray yaptırmıştır ve ticareti canlı tutmaya çalışılmıştır.

Kervansaray, Türk İslam devletlerinde ticaret yolları üzerine güvenli ticaretin yapılabilmesi sebebiyle inşa edilen konaklamam merkezleridir.

Ribat kervansarayların ilk örneklerini oluşturan ve ilk olarak Karahanlılarda görülen sınır boylarına yaptırılan kalelerdir. Bu kaleler ilk olarak kervanlara barınma olanağı sağlamış ve zamanla kervansaraylara dönmüştür.

 


Translate »

Web Tasarım